หนังสือแสดงเจตนาดังกล่าวถูกเรียกเป็นภาษาไทยว่า ‘พินัยกรรมชีวิต’ และเป็นภาษาอังกฤษว่า ‘Living Will’ พอเรียกกันว่า พินัยกรรมชีวิต หลายท่านจึงอาจสับสนว่ามันเกี่ยวอะไรกับพินัยกรรมตามกฎหมายมรดก ที่ระบุว่าต้องการส่งต่อทรัพย์สินให้ผู้ใดเมื่อตนเองเสียชีวิต แต่พินัยกรรมชีวิตนั้นแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง เพราะเป็นหนังสือแสดงเจตนารมณ์ว่าต้องการจะเสียชีวิตแบบไหน มีผลในช่วงสุดท้ายก่อนจะเสียชีวิต และไม่ได้กำหนดเกี่ยวกับเรื่องการส่งต่อทรัพย์สิน ในขณะที่พินัยกรรมเป็นคำสั่งสุดท้ายกำหนดว่าต้องการยกทรัพย์สินของตนเองให้ใครบ้าง และมีผลเมื่อคนคนนั้นไม่อยู่แล้ว
 

Living Will จึงเป็นเครื่องมือช่วยวางแผนชีวิตช่วงสุดท้ายเรื่องการรักษาพยาบาลของผู้ป่วยระยะสุดท้ายที่จะสื่อสารกับครอบครัวและบุคลากรทางการแพทย์ ในกรณีที่ไม่สามารถสื่อสารหรือแสดงเจตนาเหล่านั้นด้วยตนเองได้อีก เพื่อให้เข้าใจ มีแนวทางการดูแลที่ชัดเจน ตรงตามความต้องการที่แท้จริงของเจ้าตัว

การทำหนังสือแสดงเจตนาเลือกวิธีการรักษาในช่วงสุดท้ายของชีวิต (Advance Directive) หรือ Living Will ต้องทำแบบไหนมาดูกัน

• ทุกคนสามารถทำได้เมื่อมีอายุ 18 ปี และมีสติสัมปชัญญะสามารถเขียนหรือพิมพ์ได้ 
• ไม่มีรูปแบบตายตัว สามารถทำขึ้นได้ด้วยตนเอง เช่น เขียนด้วยลายมือ เขียนในสมุด เขียนในแบบฟอร์มของสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) เป็นต้น
• เขียนแล้วสามารถเปลี่ยนแปลงหรือเขียนใหม่ได้ โดยต้องระบุวันที่ไว้ด้วย เพราะกฎหมายจะถือฉบับที่แก้ไขครั้งสุดท้ายเป็นสำคัญ
• ไม่ใช่การุณยฆาต หรือการอนุญาตให้เร่งการตาย หรือการทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตเร็วเข้า (Active Euthanasia)
• ใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยอยู่ในวาระสุดท้ายของชีวิตเท่านั้น ในกรณีที่ยังรักษาได้ ต้องรักษากันไปตามปกติ
• ไม่ใช่การทอดทิ้งผู้ป่วย แต่ผู้ป่วยยังคงได้รับการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) เพื่อให้จากไปอย่างสงบ 
• ช่วยวางแผนเรื่องอื่นๆ นอกจากเรื่องทางการแพทย์ เช่น ต้องการพบใคร ต้องการการเยียวยาจิตใจแบบไหน ต้องการเสียชีวิตที่ไหน เป็นต้น
• เมื่อทำเสร็จแล้วให้เซ็นชื่อ มีพยานหรือไม่ก็ได้ แล้วเก็บฉบับจริงไว้กับตัว โดยถ่ายสำเนานำไปแนบไว้ในเวชระเบียน เพื่อให้บุคลากรทางการแพทย์รับทราบ และทำตามความต้องการดังกล่าว
• สามารถระบุผู้ใกล้ชิดที่จะเป็นผู้ตัดสินใจแทนได้ ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว หรือสื่อสารไม่ได้ หากมีสิ่งที่ต้องตัดสินใจเพิ่มเติมนอกจากความต้องการที่ระบุไว้

แต่หากเป็นกรณีที่ผู้ป่วยแบบมาร์โค คือไม่ได้ทำหนังสือแสดงเจตนาไว้ในประเทศไทย เมื่อผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว คุณหมอมักจะให้ญาติใกล้ชิดเรียงตามลำดับเป็นผู้ที่จะตัดสินใจแทน เช่น ถ้ากรณีมีสามีหรือภรรยา จะได้สิทธิ์ตัดสินใจเป็นลำดับแรก รองลงมาคือพ่อแม่ หรือกรณีผู้สูงอายุ ผู้ตัดสินใจมักเป็นบุตรของผู้ป่วย ซึ่งหากญาติมีความเห็นตรงกันก็คงไม่มีปัญหา แต่ถ้าญาติมีความเห็นไม่ตรงกัน หมอจะฟังความเห็นของญาติคนไหน  
 

ในเรื่องนี้กฎหมายไทยไม่ได้เรียงลำดับญาติไว้ ในทางกฎหมายได้ลำดับญาติไว้เฉพาะเรื่องการรับมรดกเท่านั้น ดังนั้นในเวชปฏิบัติ กระบวนการ Informed Consent แพทย์ส่วนใหญ่จะถามญาติที่มาส่งผู้ป่วย หรือญาติที่เฝ้าผู้ป่วยอยู่ว่า เขามีอำนาจตัดสินใจแทนญาติทุกคนหรือไม่ หากไม่สามารถตัดสินใจคนเดียวได้ แพทย์มักแนะนำให้พาญาติที่มีอำนาจร่วมตัดสินใจมาพบแพทย์ด้วย ยิ่งในสังคมไทยที่เป็นครอบครัวใหญ่ จึงมักเจอปัญหาหน้างานบ่อยครั้ง การทำหนังสือแสดงเจตนาไว้จึงจะช่วยแก้ปัญหาในเรื่องนี้ได้มาก อย่างไรก็ตาม หากเกิดกรณีอย่างในซีรีส์ที่คู่หมั้นเห็นไม่ตรงกับพ่อแม่ ทางปฏิบัติของสาธารณสุขไทยมักจะให้พ่อแม่เป็นผู้ตัดสินใจ เพราะถือว่าคู่หมั้นยังไม่ได้สมรสตามกฎหมาย ซึ่งจุดนี้อาจจะไม่เป็นไปตามความต้องการของผู้ป่วยที่แท้จริง เพราะการให้ความยินยอมรักษาพยาบาลเป็นการจัดการเกี่ยวกับชีวิตและร่างกายของผู้ป่วยต้องอาศัยความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดระหว่างผู้ป่วยและผู้แทนในทุกมิติที่ไม่ใช่แค่ลำดับญาติตามกฎหมาย และยังต้องคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของร่างกายผู้ป่วยเป็นสำคัญ

ในจุดนี้ประเทศที่ระบบกฎหมายการแพทย์และการสาธารณสุขมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง เช่น ประเทศกลุ่มยุโรป ออสเตรเลีย จึงให้สิทธิ์ผู้ป่วยที่จะเป็นผู้ให้ความยินยอมเท่านั้น โดยเอาการตัดสินใจของญาติเป็นเพียงข้อพิจารณาประกอบความเห็นของแพทย์ โดยในหลายประเทศได้บัญญัติกฎหมาย (Statutes) ไว้เป็นข้อยกเว้นกำหนดลำดับผู้ให้ความยินยอม หลักเกณฑ์และขั้นตอนในการให้ความยินยอม รวมถึงข้อจำกัดของการให้ความยินยอมแทนไว้

ท่ามกลางสถานการณ์ที่ทุกคนต้องดูแลรักษาสุขภาพตนเองและครอบครัวกับวิกฤตโควิดครั้งนี้ การติดเชื้อ การเข้าสู่ภาวะโคม่า การเสียชีวิตที่ไม่ได้คาดหมาย เป็นข่าวแต่ละวัน มันโยงได้กับความสำคัญของการวางแผนเรื่องการเสียชีวิตรวมถึงการรักษาพยาบาลตนเองได้อย่างชัดเจนและเห็นภาพชัดที่สุด จึงควรเป็นอย่างยิ่งที่เราจะหาวันสงบๆ นั่งเงียบๆ ลองนึกว่าเราอยากให้ใครเป็นผู้ตัดสินใจแทนทางสุขภาพของเราและทำหนังสือแสดงเจตนาไว้ให้ชัดเจน 
 

SCB Family Office ทีมงานผู้ให้บริการที่ปรึกษาวางแผนการเงินของครอบครัว เพื่อส่งผ่านความมั่งคั่งในระยะยาวให้แก่ทายาทอย่างยั่งยืน สำหรับลูกค้า SCB PRIVATE BANKING, SCB FIRST และ SCB PRIME สนใจรับคำปรึกษา สามารถติดต่อผ่าน RM (Relationship Manager) หรือที่ปรึกษาผลิตภัณฑ์ทางการเงิน (Personal Banker) ของท่าน

อ้างอิง:

• พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550
• ราชกิจจานุเบกษา ประกาศคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ เรื่องนิยามปฏิบัติการ (Operational definition) ของคำที่เกี่ยวข้องกับเรื่องการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative care) สำหรับประเทศไทย พ.ศ. 2563
• การรักษาพยาบาลผู้ป่วยวาระสุดท้ายใครมีอำนาจตัดสินใจ, ศ. แสวง บุญเฉลิมวิภาส 
• ศูนย์ข้อมูลข่าวสารสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ 
• Facebook Page ชีวามิตร วิสาหกิจเพื่อสังคม
• หนังสือ ‘ดูแลชีวิตและทรัพย์สินอย่างไรให้หายห่วง’, ศ. แสวง บุญเฉลิมวิภาส
• ศูนย์กฎหมายสุขภาพและจริยศาสตร์
• คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• การคุ้มครองสิทธิของผู้ป่วยกรณีการรักษาพยาบาล, วุฒิพงศ์ วิบูลย์วงศ์

บทความโดย กมลชนก รามโกมุท
ผู้อำนวยการ Estate Planning and Family Office ธนาคารไทยพาณิชย์

ข้อมูล ณ วันที่ 19 สิงหาคม 2564

ขอบคุณข้อมูลจาก The Standard Wealth